Διάσπαρτα σε όλο το νησί, περίπου 380 ξωκλήσια και εκκλησίες, καθορίζουν το τοπίο της αγροτικής Λήμνου. Καταφύγια ομορφιάς και γαλήνης βρίσκονται σε κάθε γωνιά του νησιού.
Αγαπημένο μας ο Άγιος Φανούριος, κοντά στο Ρεπανίδι, 4χλμ από το ξενοδοχείο, περιμένει τις φανουρόπιτες για να φανερώσει «παν κεκρυμμένον αγαθόν». Αν είσαστε 27 Αυγούστου στο νησί, ελάτε την παραμονή να φτιάξουμε παρέα την Φανουρόπιττα, τάζοντάς την στη μητέρα του Αγ.Φανουρίου και μοιράζοντάς την ανήμερα της μεγάλης εορτής στο εκκλησάκι έξω από το Ρεπανίδι. Το πιο «εξωτικό», αυτό της Αγίας Ευθυμίας, κρύβεται στην ερημιά του Φακού.
Σκαρφαλωμένος στην κορυφή του ομώνυμου λόφου, στέκει ο Προφήτης Ηλίας, έξω από τον Κορνό. Ακολουθούν ξωκλήσια και εκκλησιές που αξίζει να επισκεφτείτε.
ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΚΟΤΣΙΝΑΣ
Πιστοί από ολόκληρη τη Λήμνο συρρέουν στο ψαροχώρι Κότσινα, να πάρουν ευλογία από το αγίασμα, που αναβλύζει κάτω από το ξωκλήσι της Ζωοδόχου Πηγής. Χτισμένος στα σωθικά ενός ενετικού φρουρίου του 13ου αιώνα, του μοναδικού στην Ελλάδα κάστρου που έχει ανεγερθεί πάνω σε τεχνητό λόφο, ο μικρός ναός ανοικοδομήθηκε τη δεκαετία του ’50 στη θέση παλαιότερου, με χορηγίες ομογενών από την Αμερική και την Αυστραλία κα έχει ανακαινιστεί πρόσφατα. Από τη μακρόχρονη ιστορία του ναού σήμερα έχει σωθεί μόνο τμήμα βυζαντινού επιστυλίου και, κυρίως, το υπόγειο αγίασμα από όπου πήρε την ονομασία Ζωοδόχος Πηγή.
Αμέτρητα είναι, σύμφωνα με την παράδοση, τα-εξήντα τέσσερα-χτιστά σκαλοπάτια, που οδηγούν τον προσκυνητή από τον εξωνάρθηκα της εκκλησίας κάτω σε έναν τετράγωνο χώρο με θολωτή, κοδωνόσχημη οροφή. Η πηγή του γλυκού νερού, στην ίδια στάθμη με την επιφάνεια της θάλασσας, καλύπτεται από στόμιο πηγαδιού. Την Λαμπροπαρασκευή, δηλαδή την Παρασκευή της Διακαινησίμου, γίνεται στον Κότσινα μεγάλο πανηγύρι με ζωοπανήγυρη και οι Λημνιοί από κάθε άκρη του νησιού κατεβαίνουν στο αγίασμα της Ζωοδόχου Πηγής.
ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ -ΡΕΠΑΝΙΔΙ
Η παλαιότερη εκκλησία της Λήμνου βρίσκεται στο Ρεπανίδι του Μούδρου, ένα εξαίρετο βυζαντινό αρχιτεκτόνημα με μοναδικά ξυλόγλυπτα και τοιχογραφίες. Αφιερωμένος στον Άγιο Γεώργιο, ο παλαιός ναός στο κέντρο του χωριού, έχει κηρυχθεί ιστορικά διατηρητέο μνημείο. Οι πηγές αναφέρουν ως έτος ίδρυσης το 1860 ενώ η εκκλησία υπήρχε ήδη στο χωριό το 1858 όπως μαρτυρά στις περιγραφές του ο περιηγητής και αρχαιολόγος Alexander Conze. Το 1928 χτίστηκε ακριβώς δίπλα ένας νέος ναός του Αγίου Γεωργίου.
Το καλό ήταν, πως έτσι ο παλαιός ναός δε δέχτηκε μεταγενέστερες επεμβάσεις όπως άλλες εκκλησίες του νησιού. Διατήρησε έτσι, στην αρχική του μορφή, τα αρχιτεκτονικά του στοιχεία, όπως τη λιτή πρόσοψη, την επίστρωση με μαλτεζόπλακες, τα καφασωτά στο γυναικωνίτη, το εξαιρετικής τέχνης επιχρυσωμένο, ξυλόγλυπτο τέμπλο με τις ανθοστήλες στα θωράκια και τα έντονα χρώματα.
Σήμερα, ο ναός πλήρως συντηρημένος από την τοπική Εφορεία Αρχαιοτήτων, αποτελεί ένα αληθινό κομψοτέχνημα της εκκλησιαστικής τέχνης και αρχιτεκτονικής.
ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΑΚΑΒΙΩΤΙΣΣΑ
Από τα πιο ατμοσφαιρικά ξωκλήσια του Αιγαίου, γαντζωμένη σαν αετοφωλιά στην εσοχή ενός βράχου, η Παναγιά η Κακαβιώτισσα καλεί σε προσκύνημα τους ακαταπόνητους αναβάτες και σύγχρονους αναχωρητές. Μη δειλιάσετε μπροστά στην ανηφοριά: πάρτε το μονοπάτι με τα πέτρινα σκαλοπάτια ως την κορυφή του βουνού Κάκαβος, με προορισμό το ξωκλήσι χωρίς σκεπή. Η μοναδική θέα κι η γαλήνη του τοπίου θα σας αποζημιώσουν για την ανάβαση. Νοερή πτήση πάνω από ξηρά και θάλασσα και ταξίδι πίσω στο 1305 όταν, στο μετόχι της Μονής Αγίας Λαύρας του Αγίου Όρους, βρήκαν καταφύγιο μοναχοί από τον Άγιο Ευστράτιο για να προστατευθούν από τις επιδρομές των Τούρκων.
Έχτισαν το ναΐσκο για να λειτουργούνται, σε θέση που πιθανότατα φιλοξένησε παλαιοχριστιανικό ναό. Κάποτε οι μοναχοί πέθαναν, καινούργιοι δεν ήρθαν κι ο τελευταίος ασκητής αποφάσισε να γυρίσει στο Άγιο Όρος. Πριν φύγει, εμπιστεύθηκε την εικόνα της Παναγίας, το «Ρόδον το αμάραντον» σε ξωμάχο από την οικογένεια Μουμτζή στον Κοντιά και τον παρακάλεσε να ανεβάζει την εικόνα στο ναό κάθε Λαμπροτρίτη να τη λειτουργεί. Ύστερα, σύμφωνα με την παράδοση, έκανε βάρκα το ράσο του και σάλπαρε για τον Άθω. Ακόμα και σήμερα, κάθε Τρίτη του Πάσχα, οι απόγονοι της οικογένειας ανεβάζουν την εικόνα στην Παναγία την Κακαβιώτισσα και πλήθος από προσκυνητές συρρέουν για τη γιορτή, να ανάψουν κερί στο ξωκλήσι, που δεν έχει ψηλούς τοίχους και σκεπή παρά μόνον έναν χαμηλό αυλόγυρο.
ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑΣ ΜΟΥΔΡΟΣ
Ο μνημειακός ενοριακός ναός του 1903 στον Μούδρο ξεχωρίζει για την περίτεχνή του πρόσοψη αλλά και την ιστορία του. Χιλιάδες προσκυνητές διαβαίνουν κάθε χρόνο τη λαξευτή πύλη, ανήμερα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, ενώ από τους πιο περίτεχνους χαρακτηρίζεται κάθε χρόνο ο Επιτάφιος που στολίζουν οι γυναίκες του χωριού.
ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓ. ΣΩΖΟΝΤΟΣ ΦΥΣΙΝΗ
Μικρός ως ναός, αλλά με τεράστια θρησκευτική σημασία για τη Λήμνο ο ναΐσκος του Αγίου Σώζοντος στη Φισίνη, καθώς είναι αφιερωμένος στον πολιούχο άγιο του νησιού. Χτισμένο κυριολεκτικά στο τέλος του νησιού, στο νοτιοανατολικότερο άκρο, το εκκλησάκι συγκεντρώνει προσκυνητές όχι μόνο από ολόκληρη τη Λήμνο αλλά και ξενιτεμένους Λημνιούς που έρχονται ως εδώ, από τα πέρατα της οικουμένης, να φέρουν τάματα και να κάνουν το σταυρό τους στον άγιο, ψιθυρίζοντας όπως οι θαλασσοδαρμένοι ναυτικοί, «Άγιε Σώζο, σώσε μας!».
ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΑΣ ΜΥΡΙΝΑ
Ο μητροπολιτικός ναός της Λήμνου δεσπόζει στη Μύρινα, χάρη στο μνημειακό του χαρακτήρα και τα δυο εντυπωσιακά καμπαναριά. Η Αγία Τριάδα χτίστηκε από τον μητροπολίτη Ιωαννίκιο το 1724, στη θέση παλαιότερου ναού, για να συνδεθεί, μερικές δεκαετίες αργότερα, με μια από τις πιο αιματηρές σελίδες της ιστορίας του ελληνισμού. Ήταν το 1770 όταν ο Ρώσος Ορλώφ ξεσήκωσε τους Έλληνες του νησιού εναντίον των Τούρκων αλλά τελικά υπαναχώρησε. Παραιτείται από την προσπάθειά του να καταλάβει τη Λήμνο, λύνει την πολιορκία του κάστρου και αφήνει τους επαναστατημένους Έλληνες εκτεθειμένους, έρμαιο στην εκδικητική μανία των Τούρκων.
Το τι επακολούθησε μετά τα Ορλωφικά είναι δύσκολο να περιγραφεί σε όλη την τραγική του διάσταση. Οι Τούρκοι γκρέμισαν την Αγία Τριάδα, ενώ στην ξύλινη γέφυρα που υπήρχε μπροστά από το ναό -πέτρινη σήμερα- απαγχονίστηκε ο Μητροπολίτης του νησιού Ιωακείμ. Τριακόσιοι Έλληνες πρόκριτοι σφαγιάστηκαν κάτω στο λιμάνι και τρεις ολόκληρες μέρες κράτησαν οι λεηλασίες και οι σκοτωμοί στο νησί, καθώς οι Τούρκοι είχαν βάλει σκοπό να αφανίσουν όλο τον αρσενικό πληθυσμό. Ο ναός ξαναχτίστηκε το 1835 με χρήματα, που έστελναν οι Λημνιοί καραβοκύρηδες της εποχής από την Αλεξάνδρεια, το Λονδίνο και την Οδησσό. To 1865 κατεδαφίστηκε η παλιά εκκλησία και ξεκίνησε η ανοικοδόμηση του μητροπολιτικού ναού με αρχιτέκτονα τον Τήνιο μαρμαρογλύπτη Ζαχαρία Φιλιππότη.
ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΜΥΡΙΝΑ
Στους πρόποδες του Κάστρου, εκεί που τελειώνει ο Ρωμέικος Γιαλός βρίσκεται το εκκλησάκι της Αγ. Παρασκευής. Ανάμνηση γλυκιά, οι λουκουμάδες που τρώγαμε στα σκαλάκια της εκκλησίας ως παιδιά, αγναντεύοντας το ηλιοβασίλεμα στην σκιά του Άθως.
ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΥΡΙΝΑ
Μεγάλη εκκλησία της Μύρινας, στέκεται στο λόφο, επάνω από το λιμάνι. Το βράδυ, μισοκλείστε τα μάτια και, όπως διαγράφεται το περίγραμμά της με φως μέσα στο σκοτάδι, θα νομίζετε πως αιωρείται στον ουρανό.
